Шанхай-Хонгконгийн хөрөнгийн биржийг нэгтгэсэн хөрөнгө оруулалтын суваг

Дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг Хятад хөрөнгийн зах зээлээ либералчлахдаа алгуур хандсаар байгаагын илрэл нь 2001 онд дотоодынхоо хөрөнгө оруулагчидад В хувьцааны зах зээлийг нээж өгсөн, 2002 онд А хувьцааны зах зээлийг гадаадын байгууллагын хөрөнгө оруулагчидад, 2006 онд дотоодынхоо байгууллагын хөрөнгө оруулагчидад гадаад зах зээлд хязгаарлагдмал байдлаар оролцох эрх олгосон бол 2014 онд Шанхай ба Хонгконгийн биржийг холбосон хөрөнгө оруулалтын суваг болох Shanghai-Hong Kong Stock Connect-ыг хэрэгжүүлсэн нь 2007-2008 оны хямралаас хойшхи хамгийн бодитой алхам болсон. Ингэснээр гадаадын иргэд Хятадын хөрөнгийн зах зээлээс хувьцаа худалдан авахын сацуу, Хятад иргэдэд ч гадаад зах зээлээс хувьцаа худалдан авах боломжийг олгож байна. Нэг ёсондоо голдуу байгууллагын гадаад хөрөнгө оруулагчид үсрэнгүй хөгжиж байга зах зээлд нэвтрэхийн сацуу, дотоодын жижиг хөрөнгө оруулагчид байгууллагын хөрөнгө оруулагчид давамгайлсан ханасан зах зээлд нэвтрэн орох бололцоог бүрдүүлж өгч байна. Шанхайн хөрөнгийн биржэд олон улсын хөрөнгө оруулалт нэмэгдэх, Хятадын хөрөнгийн зах зээлийг дэлхийн эдийн засагт интеграцлах, хоёр талын хөрөнгө оруулагчидад хувьцаагаа чөлөөтэй арилжаалах, Хонгконгийг юаны  гол оффшорь болох таатай нөхцөл бүрдэнэ хэмээн уг сувгыг хэрэгжүүлэхээс өмнө хятадын засгийн газар мэдэгдэж байсан. Гэвч, татвар, эрх зүй ба үйл ажиллагааны асуудлуудаас шалтгаалан зарим хөрөнгө оруулагчдийн хувьд арилжаанд бүрэн оролцохгүй байнa.

YeBai, Darien, Yan нарын судлаачид хөрөнгийн зах зээлийн либералчлал богино ба дунд хугацаанд дээрх хоёр зах зээл хэрхэн ялгаатай байдлаар хариу үйлдэл үзүүлэх, дээрх хоёр зах зээлээс гадна гадаадын зах зээлүүдэд дунд хугацаанд үзүүлэх нөлөөг судалж үзжээ. Судалгааны дүнд либералчлалын нөлөөгөөр дээрх хоёр хөрөнгийн зах зээлд ялгаатай нөлөөлж байгаа нь тэнцвэргүй хөгжилтэй нь холбоотой ажээ. Хонгконгийн хувьд оффшорь юаны санхүүгийн гүйлгээ үр өгөөжтэй байхаар байна. Хөрөнгийн зах зээлээ харилцан нээснээр мэдээллийг чөлөөтэй дамжуулах, хөрөнгө оруулалтын боломжууд бий болох, өндөр өгөөжтэй байх болов ч, хоёр зах зээлд тодорхой бус байдлууд үүсгэж байна. Тухайлбал дээрх хоёр зах зээлийг холбосон хөрөнгө оруулалтын суваг нь Хятадын зах зээлд эерэг үйлдэл үзүүлэх бол, Хонгконгийн зах зээлийн хувьд эсрэгээрээ байна. Дунд хугацаанд санхүүгийн либералчлалын дараа зах зээлийн хэмжээ нэмэгдэх, хөрвөх чадвар сайжрах болов ч, ихэнхи индексүүдийн хувьд системт эрсдэл үүсгэж байна.  Гагцхүү Hang Seng индексийн хувьд санхүүгийн либералчлалын үр дүнд эрсдэл хуваалцах замаар үр ашигтай байхаар байна. Дотоодын жижиг хөрөнгө оруулагчидаас хийж буй гадаадын шууд багцын хөрөнгө оруулалтын туршилтын хөтөлбөр болох "галт тэргээр зорчих" нь хөтөлбөр нь жижиг хөрөнгө оруулагчидад чиглэсэн либералчлал бөгөөд засгийн газрын бодлогод итгэх Хятад хөрөнгө оруулагчдийн итгэх итгэлд маш нөлөөтэй байхаар байгаа нь хоёр зах зээлийг холбосон хөрөнгө оруулалтын сувгын мэдэгдэлд хариу үзүүлэхгүй байгаагаас харагдаж байна.

Гадаадын их сургуулиудаас мэргэжлээ хэрхэн зөв сонгох вэ?

Гадаадын аль нэгэн оронд сонирхож байгаа мэргэжлээрээ сурахыг хүсдэг болов ч чухам аль сургуульд мөрөөддөг мэргэжил нь байдаг талаар хүүхдүүд тэр бүр мэддэггүйгээсээ зуучлагчидад хандах нэгээхэн шалтгаан болдог. Нөгөө талаар гадаадын аль их сургууль тодорхой мэргэжил, хөтөлбөрүүдээр тухайлбал, архитектур, биологи, сэтгэл судлал, компьютер, бизнес, анагаах ухаан, олон улсын харилцааны чиглэлээр сургалт сайтай, дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн байдаг талаар манайхан тэр бүр мэддэггүй. Тэгвэл та бүхэн илүү хялбар аргаар сургуулиудын дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн хөтөлбөрүүдийг Times higher education, QS болон ShanghaiRanking, World university subject ranking-ээс олж мэдэх боломжтой гэдгийг хэлэхэд таатай байна. 

Дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн сургуулиудын хөтөлбөрийг хэрхэн олох талаар Тайваний их сургуулиудын жишээгээр хамтдаа танилцая.

1.Бизнесийн шилдэг хөтөлбөрүүдийг хэрхэн олж болох вэ? Жишээ нь, US Best News, Times, ARWU, QS-ийн дэлхийн шилдэг 100 бизнесийн удирдлагын хөтөлбөрт одоогоор Тайваний нэг ч сургууль багтаагүй байгааг харж болно. QS-ийн цахим хуудаснаас subject of interest гэсэн хэсгээс business and management studies гэсэн хэсгээс сурахыг хүсэж байгаа орноо сонгоход шилдэгт багтдаг хөтөлбөрүүдийн жагсаалт гарч ирнэ. 

Дашрамд дурдахад гадаадад суралцаж буй оюутнуудын дийлэнх нь бизнесээр сурдаг гэсэн шүүмжлэл байдаг ч үнэндээ аль ч сургууль ашигaa биш юмаа гэхэд зардлаа бизнесийн хөтөлбөрөөрөө дамжуулан олдог учраас Тайваньд ч ялгаагүй их сургуулиудын 80% нь бизнесийн хөтөлбөртэй тэдгээрийн мөн л дийлэнх  нь англи хэлээр олон улсын хөтөлбөр нээн тодорхой тэтгэлэгүүдийг санал болгодог. Бизнесийн удирдлагаар сурах сонирхолтой хүмүүс голдуу гадаад оронд сурахыг эрмэлздэг, илүү сэдэл өндөртэй хэсэг нь бөгөөд англиас гадна, хятад, япон, солонгос, герман, франц, орос хэл ч өдгөө олон улсын бизнесийн гол хэлүүдийн нэг тийм учраас АНУ, Австрали, Тайвань төдийгүй хятад болон дэлхийн бусад орнуудад бизнесийн удирдлагаар сурах эрэлт өндөр байх нь дамжиггүй. Хятад ба англи хэлний аль нэгээр нь суралцах эсвэл хослуулан сурах, англи хэлээр суралцаж байгаа бол хятад хэл үнэ төлбөргүй сонгон сурах гээд Хятадад сурахын давуу тал бий. Тайваньд гэхэд эдийн засаг жижиг тул хэт нарийвчилсан хөтөлбөрүүд бага, бизнесийн удирдлагын ерөнхий хөтөлбөрүүдтэй бөгөөд сургуулиуд нь ч төрөлжөөгүй байхаас гадна бренд, маркетинг, санхүүгийн загварчлал гэх мэт төрөлжсөн хөтөлбөрүүд нь голдуу хятад хэлээр байдаг. Цөөн тооны сургуулиудад хүний нөөц, бренд, санхүү, бүртгэлийн англи хэлдээрх хөтөлбөрүүд байдаг ч, англи хэл дээрх хөтөлбөрүүдийн чанар маш доогуур байгааг хэлэх нь зүйтэй. 

Хятад төдийгүй, Тайваньд бизнесийн удирдлагаар суралцаж буй Монгол оюутнуудын 90% нь тодорхой тэтгэлэгтэй сурдаг болов ч дэлхийн шилдэгт багтдаг их сургуулиудын хөтөлбөрт тэр бүр орж сурахгүй байна. Учир нь дээрх хөтөлбөрүүдийн босго арай өндөр байгаагаас гадна, эдгээр сургууль элсэлтийн босго хангасан оюутнуудын маш бага хувьд нь тэтгэлэг олгодог. Тухайлбал Тайваний Үндэсний Их Сургуулийн MBA хөтөлбөрийн хагас семестер буюу 1 улирлын төлбөр 52000-143000 тайвань доллар буюу 4000000-11500000 төгрөг. Хятад, Тайваний менежментийн хөтөлбөрүүдийн нэг давуу тал нь мэдээж хятад хэлээс гадна Хятадын зах зээл, эдийн засгийн талаарх мэдээлэл, менежментийн арга барилын талаарх мэдлэгийг боломжийн өгдөг гэж боддог. Тайваний сургуулиудад төдийгүй дэлхийн бусад их сургуулиудад ч мөн адил иймэрхүү дүр зурагтай байгаа. Гэхдээ Times higher education ба QS-ийн шалгуурууд нь сургалт, судалгааны ажлын чанар, нэр хүндийг баримжаалдаг. Тэгвэл Financial times дэлхийн шилдэг бизнесийн 100 хөтөлбөрийг жил бүр зарладаг бөгөөд одоогоор Хятад, Тайваниас мөн л нэг ч их сургууль багтаж чадахгүй байгаа. Учир нь бизнесийн хөтөлбөрийн элсэгчдийн GMAT-ийн дундаж оноо, цалинтай дадлага хийх нөхцөл, төгсөгчдийн дундаж цалин гэх мэт үзүүлэлтээр баримжаа болгодог. Одоогоор Тайваньд элсэгчдээс GMAT-ыг заавал шаарддаг сургууль алга байна, сурах бичгийн арга барил бүхий сургалттай, олон улсын бизнесийн тэнхимд гэхэд стратеги, санхүү, бренд, экономикс, бүртгэлийн гээд өөр өөр салбарын багш нар нэг тэнхимд хамтран ажиллах бөгөөд салбартаа тухайлбал экономиксийн тэнхимд гологдсон багш олон улсын бизнесийн тэнхимд орж, өөрийн зааж байгаа онолоо амьдралдаа нэг ч удаа хэрэглэж үзээгүй, дорвитой бүтээлгүй, зөвхөн сургуулийн цалингаар л амьдардаг, мастерийн хөтөлбөрүүдэд нөгөө л бакалаврын арга барил, сурах бичгээр заах бөгөөд, бүр сонгон суралцах хичээлүүдийг бакалаврын оюутнуудтай хамт суралцана, Тайваний их сургуулийн багшийн цалин дэлхийн дунджаас доогуур тул дэлхийн шилдэг сургуулиудад доктор цол хамгаалсан багш ирэх сонирхол бага, төгсөгчдийн дундаж цалин дэлхийн бусад хөгжингүй орнуудтай харьцуулахад хамгийн доогуур, гадаад оюутнууд хятад хэлгүй бол англиар дадлага хийх боломж хомс, төгсөөд Тайваний зах зээлд ажиллах боломж тааруу. Онолын суурь мэдлэг олгодог гэдэг утгаараа Тайваний бакалаврын хөтөлбөр үнэхээр боломжийн байна. Харин MBA бол бакалавр биш тул дадлага бас хэрэгтэй. 

Хэрвээ дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн менежментийн боловсрол тэр дундаа MBA зэрэг авахын тулд, өөрөөр хэлбэл үндэстэн дамнасан компаниудын үйл ажиллагаатай танилцах, удирдлагын арга барил, байгууллагын соёлтой нь танилцъя гэвэл хятад англи хэлийг В2 түвшинд эзэмшсэн байх, мэдээж Хятад, Тайвань болон бусад орны оюутнуудтай өрсөлдөх хэрэгтэй болно. Эс бөгөөс дэлхийн аль нэг хөгжингүй орнуудад сурахыг зөвлөж байна. 

2.Аль сургуульд инжинер, технологиор сурах вэ? QS-ээс эрхлэн гаргадаг дэлхийн их сургуулиудын инжинер, технологийн хөтөлбөрүүдийн чансааны 2018 оны шилдэг 500-д Хятадын 34 сургуулиуд багтжээ. Компьютерийн шинжлэх ухаан, эрчим хүч, робот, сансар судлал анагаахын технологиос эхлээд барилгын дизайн хүртэл инжинерийн зэргүүд нь олон салбартай бөгөөд инжинерийн зэргээр төгсөгчид дэлхийн аль ч улс оронд хамгийн эрэлттэй мэргэжилд тооцогдож байна. Хятадын сургуулиудын инжинер, технологийн сургуулиудын зэрэглэл нь бусад салбаруудтай харьцуулахад дэлхийд хамгийн өндөрт жагсаж байгааг харж болохоор байна. Үүний илрэл нь дэлхийн их сургуулиудын чансааг тогтоодог мөн л QS болон Times higher education-аас гаргадаг зэрэглэлүүд юм. QS-ийн зэрэглэлээр Тайваний 40 гаруй их сургууль багтсан бол Times higher education-ийн зэрэглэлд 30 их сургууль багтсан байна. QS-ийн зэрэглэл нь сургалтын чанар, судалгааны бүтээлийг нь иш татсан байдалд ач холбогдол өгдөг бол Times higher education зэрэглэл нь төгсөгчдийн цалин, салбартаа олж буй орлого, инновацид ач холбогдол өгдөг. Тайваньдаа инжинер, технологийн салбарын төгсөгчдийн цалин өндөр болов ч, дэлхийн хөгжингүй бусад орнуудтай харьцуулахад доогуур байдаг.

Тimes higher education-ийн шилдэг 500 инжинер, технологийн хөтөлбөрийн зэрэглэл нь Computer Science & Information Systems, Engineering Chemical Engineering, CiviI & Structural, Engineering Electrical & Electronic, Engineering Mechanical, Aeronautical & Manufacturing, Engineering Mineral & Mining гэсэн салбаруудаар нэгдсэн зэрэглэл гаргадаг. Мөн тус тусад нь гаргасан зэрэглэлүүдийг харах боломжтой.
Тайваньд инжинер, технологиор сурахын давуу тал юу вэ гэж асуухад хэрвээ хагас дамжуулагчийн чиглэлээр мэргэжвэл Тайваньд сурсны давуу тал тэр гэж Тайвань оюутнууд хариулдаг юм билээ. Хэдийгээр аль ч орны гадаад оюутнууд хятад хэлний бэлтгэл хангалтгүй ирдэг болов ч англиар сурах бичгээ уншиж ойлгодог, математик, физик гэх мэт шинжлэх ухааны хичээлүүдийн суурь сайтай, сурах чадвартай байдаг. Тиймээс англи, хятад хэлний суурь мэдлэггүй, инжинер, технологийн чиглэлээр сурах бэлтгэлээ хангаагүй, багшаараа шаардуулж хичээлээ хийгээд сурсан бол Хятадад сурна гэдэг үнэхээр хүнд. Хятадын сургуулиудын бакалаврын хөтөлбөрүүд голдуу хятад хэлээр, мастер ба докторын хөтөлбөрүүд англи хэлээр байх нь элбэг. Монголд бакалавр төгсөөд Хятадад мастер ба докторт сурахад амар биш хэдий ч Тайваний аль ч их сургуульд инжинер, технологийн хөтөлбөрт хамрагдан сурах боломж өндөр байна. 

3.Анагаах ухаан, эрүүл мэндийн шилдэг хөтөлбөрүүд
Лаборатори, тоног төхөөрөмжөөс эхлээд харьцуулбал, Монголын анагаахын шинжлэх ухаан төнөг төхөөрөмжөөрөө 20 гаруй жилээр хоцорсон, Хятадад гэхэд л жижиг хувийн сургууль Монголын улсын том сургуульд байдаггүй лабортартай гээд л сурах орчноос нь эхлээд л Хятадад эрүүл мэндийн шинжлэх ухаанаар сурч байгаа Монгол оюутнууд хэлдэг. Мэдээж эрүүл мэндийн салбарын үйлчилгээний чанар, шинжлэх ухааны ололтууд, судлаачдын бүтээл, эмч нарын ур чадвар гээд Тайваньд анагаах ухаанаар сурахын давуу талыг нэрлэж болох юм. 

QS medicine-ийн шилдэг 450 хөтөлбөрт Хятадын 20 сургууль багтсан бол Тimes higher education анагаахын 500 шилдэг хөтөлбөрт нилээдгүй их сургууль багтан ороод байна. Улсын сургуульд сурдаг оюутнууд цөөн, хувийн сургуульд дийлэнх нь сурч байгаа бөгөөд голдуу мастерийн зэргээр суралцагсад голлож байгаа бөгөөд доктор, бакалавр маш бага байдаг ажээ. Нэг талаас докторын шалгуур арай өндөр, бакалаврт шалгуур нь боломжийн болов ч тэтгэлэг олох боломж маш бага байдаг нь мөн л тавих шалгууртай нь холбоотой. National Taiwan University-д нийгмийн эрүүл мэндийн хөтөлбөрийг эс тооцвол анагаах ухааны сургуульд мөн л одоогоор сурдаг Монгол оюутан алга байна. National Cheng Kung University-д хэдэг Монгол оюутан эсэх нь тодорхойгүй, голдуу хувийн сургуулиудад сурч байна. 
Нийгэм-хүмүнлэгийн ухааны бусад шилдэг хөтөлбөрүүдийг дээрх зэрэглэлүүдээс харьцуулан харж болохоор байна. Тimes higher education нийгмийн ухааны шилдэг 400 хөтөлбөрт Хятадын багагүй  багтсан байна. Хүмүнлэгийн чиглэлээр National Taiwan University,  National Taiwan Normal гэсэн 2 сургууль багтжээ. 
АНУ гэх мэт орнуудад шилдэг хөтөлбөрүүдэд суралцахад доод тал нь IBT 80 онооноос эхэлж байгаа болов уу. Харин Хятад, Тайваний их сургуулиудад тэтгэлэгтэй суралцахад босго нь их намхан тул хүссэн сургуульдаа сурах нь боломжтой байдаг бөгөөд хэлний босго оноо тэр бүр шаарддаггүй. Тэгвэл Монгол оюутнуудын хувьд дээрх жагсаалтанд багтсан их сургуулиудад сурч байгаа болов ч, жагсаалтанд багтаагүй сургуулиудад олноороо сурч байна. Энэ нь нэг талаар дээрх шилдэг хөтөлбөрүүдэд багтсан сургуулиудын шалгуур ялимгүй өндөр болов ч нөгөө талаас мэдээллийн дутмаг байдалтай холбоотой. Тайваний аль ч их сургууль бакалавр, мастер ба докторын хөтөлбөрт хамрагдсан гадаад оюутнуудад боломжийн хирээр тэтгэлэг олгох зэргээр Тайваньд суралцах оюутнуудыг татахыг чармайж байна. Зарим сургуулиуд гадаад оюутанг төлбөрөөс чөлөөлөх, хэлний оноо шаардахгүй байдаг нь Монгол оюутнуудын хувьд олноор суралцах шалтгаан болдог нь нэг талаас сайн хэрэг болов ч нөгөө талаас сурах бэлтгэлээ хангаагүй оюутнууд тэтгэлэгээ үргэлжлүүлэн авахын тулд голч дүнгээ авч чадахгүйн улмаас тэтгэлэгээ алдах, улмаар санхүүгийн эх үүсвэргүй болох асуудал их гардаг тул бэлтгэлээ хангаж ирэх хэрэгтэй байна. 

Хятад, Тайваний их сургуулиудаар жишээ авсан дээрх мэдээлэлүүд мөн дэлхийн бусад орны их сургуульд сурч байгаа Монгол оюутнуудад хамаатай бөгөөд сургуулиа сонгоход туслах боловуу гэж найдаж байна. 
Амжилт хүсье. 

Хэрвээ та бүхэн Тайваньд сурах, аялах сонирхолтой бол Тайвань дахь Монголчуудын групэд нэгдэж сүүлийн үеийн мэдээ, мэдээлэл авна уу.
https://www.facebook.com/groups/MGLinTaiwan/

Үнэт цаасыг анх удаа санал болгох үед төлөвлөснөөс доогуур үнээр борлуулахад нөлөөлөгч хүчин зүйл

Үнэт цаасыг нийтэд анх удаа арилжаалж, хөрөнгө босгосноор тухайн компанд олон улсын зах зээлд гарах гэх мэт өсөлтийн шинэ боломжуудыг бий болгохын сацуу хөрвөх чадварыг бий болгох, үүсгэн байгуулагчид ба бусад анхны хөрөнгө оруулагчидад төрөлжүүлэлт хийх гэх мэтээр ихээхэн чухал ач холбогдолтой. Гэхдээ ийм боломжууд багагүй өртөгөөр бий болдог. Тухайлбал, нээлттэй зах зээлд анх удаа үнэт цаас гаргаж байгаа компанийн хувьд төлөвлөж байснаас доогуур үнээр арилжаалснаар, арилжаа хийхэд хамтран ажилласан хөрөнгө оруулалтын баанкууд ба бусад мэргэжилтнүүдэд төлсөн шимтгэл, хураамжаас давах болзошгүй тул багагүй өртөг үүсгэдэг. Сүүлийн 50 гаруй жилийн хугацаанд дэлхийн зах зээлд хийгдсэн үнэт цаасыг олон нийтэд анх удаа арилжаалах үйл явцын судалгааны үр дүнгээс харахад хөрөнгө оруулагчид хоёр дахь зах зээлд хувьцааг худалдан авах боломжит үнээс доогуур ханшаар компаниуд хувьцаагаа арилжаалдаг болохыг ч мэдэж болно.

Улсуудын хуучинсаг байдал ба үнэт цаасыг зах зээлд анх удаа гаргахад хувцааны үнийг бууруулж борлуулж байгаа үзэгдлийг илэрхийлэх дээрх графикаас харахад хуучинсаг байдал бага байх тусам үнэт цаасыг зах зээлд анх удаа гаргахдаа хувцааны үнийг төлөвлөснөөс бага үнээр борлуулах үзэгдэл өндөр байгааг харж болохоор байна.
Иймээс үнэт цаасыг доогуур үнээр арилжаалахад нөлөөлөгч хүчин зүйлийн нэг нь компанийн нээлттэй байдлын практик нь хуучинсаг буюу цэвэр хөрөнгийн бүртгэлийн үнэлгээг зах зээлийн үнэлгээтэй харьцуулахад системтэйгээр доогуур үнэлдэгтэй холбоотой бөгөөд арилжаанд оролцогчдийн хооронд мэдээллийн тэгш бус хэмт байдлыг бууруулах замаар нөлөөлдөг хэмээн Thomas, Scott, Zutter нарын судлаачид үзсэн байна. Ингэхдээ 36 орны үнэт цаасыг зах зээлд анх удаа гаргасан 3285 компанид судалгаа хийсэн. Учир нь үнэт цаасыг анх удаа нийтэд арилжаалж байгаа компаниуд цөөн жил үйл ажиллагаа явуулсан, зах зээлд анх гарахын өмнө санхүүгийн зарим үзүүлэлтээ нээлттэй тавихаас гадна, үнэлгээ хийхэд хүндрэлтэй өндөр өсөлттэй, үсрэнгүй хөгжиж салбаруудад үйл ажиллагаа явуулдаг байна. Хуучинсаг байдал нь компанийн үнэлгээнд сөргөөр нөлөөлөхүйц мэдээний талаар холбогдох цаг үеийн мэдээллээр хангах замаар хөрөнгө оруулагчидад мэдээлэл олж авах боломжийг нь нэг талаас дээшлүүлж өгдөг. Гэхдээ хөрөнгө оруулагчдийг хохироодог тайлант ашгийг менежерүүд нэмэгдүүлэх боломжийг хумигдуулж өгдөг. Үнэт цаас гаргаж байгаа компанийн талаар хөрөнгө оруулагчидад мэдээлэл олгох замаар тухайн компанид хувьцаагаа төлөвлөснөөс доогуур үнээр борлуулахад хуучинсаг байдал нөлөөлдөг.
Хуучинсаг байдал хоёр хэлбэрээр бий болдог. Эхнийх нь компанийн тайлант ашиг нь эдийн засгийн сөрөг мэдээг тусгахад үүсдэг бол удаах нь компанийн тайлагналын практик нь бүртгэлийн үнэлгээнд системт уналтын гажуудлыг бий болгоход үүсдэг ажээ. Эдгээр судлаачдын үзэж байгаагаар хуучинсаг бүртгэл он удаан жил байсаар байгаагын шалтгаан нь ёс суртахууны гажуудал ба үндэсний хуулийн тогтолцоотой холбон тайлбарлажээ.
Хуулийн гарал үүсэл гэх мэт улс орны хүчин зүйл нь бүртгэлийн хуучинсаг байдал ба үнэт цаасыг зах зээлд анх удаа гаргах үед хувьцааг доогуур үнээр борлуулах шалтгааны хоорондын хамааралд нөлөөлдөг болохыг олж харжээ. Нийтлэг эрх зүйн тогтолцоотой орнуудтай харьцуулахад иргэний эрх зүйн тогтолцоотой орнууд бүртгэл ба нээлттэй байдлын стандартууд нь сул учраас мэдээллийн тэгш хэмт байдлууд нь иргэний эрх зүйт орнуудад өндөр байсан байна.

Гүйцэтгэх захирлын олон улсын туршлага: Стратегийн өөрчлөлт ба компанийн гүйцэтгэлд үзүүлэх үр нөлөө

Даярчилагдан буй зах зээлд өрсөлдөж буй компаниудын хувьд гүйцэтгэх захирлын олон улсын туршлага үнэ цэнэтэй нөөц билээ. Тухайн орны талаарх мэдлэг ба сүлжээтэй гүйцэтгэх захирал нь компанийг олон улсын зах зээлд гаргах, өрсөлдөөний давуу тал ба гүйцэтгэлийг нэмэгдүүлдэг гэж үздэг. Тиймээс, олон улсын арвин туршлага нь гүйцэтгэх захирлын стратегийн өөрчлөлт ба компанийн гүйцэтгэлд хэрхэн нөлөөлдөг талаар Son, Mark нар судалгаа хийжээ. Гадаадын аль нэг оронд хамгийн багадаа 1 жил гүйцэтгэх алба хашиж ажилласан байхыг олон улсын арвин туршлага гэж үзжээ. Ингэхдээ гүйцэтгэх захирлын олон улсын туршлагын элементэд олон улсын туршлагын хугацаа, олон улсын туршлага олсон орнуудын тоо, өөрийн эх оронтой харьцуулахад суугаа орны соёлын зай болон тэдгээрийн харилцан хамаарал багтаж байгаа ажээ. 

график: гүйцэтгэх захирлын гадаадад орнуудад ажилласан хугацаа, орнуудын тоо ба компанийн гүйцэтгэлийн хоорондын хамаарал

Дээрх графикаас харахад хэдий олон оронд туршлага хуримтуулна тэр хирээр компанийн гүйцэтгэлийг сайжруулах боломжтой гэдэг нь харагдаж байна. Соёлын хувьд эрс ялгаатай оронд олон улсын туршлага хуримтлуулах нь р<.05 эерэг налалттай байгаа нь соёлын хувьд эрс ялгаатай оронд туршлага хуримтлуулсан гүйцэтгэх захирлын олон улсын туршлага эерэг нөлөөтэй байна. 

Судалгааны үр дүнд, хилийн чанадад өнгөрүүлсэн хугацаа нь гүйцэтгэлд эерэг үр нөлөөтэй байхын сацуу, ажилласан орнуудын тоо ба соёлын зай нь стратегийн өөрчлөлтөөр дамжуулан энэхүү үр нөлөөг улам бататгаж өгсөн байна. 

Иймээс глобаль гүйцэтгэх захирлыг гадаад зах зээлд томилж ажиллуулах замаар бэтгэх нь хамгийн чухал арга замын нэг ажээ. Ингэхдээ юуны өмнө, гүйцэтгэх захирлыг гадаад орнуудад  тодорхой хугацаагаар томилж ажиллуулснаар соёлын цочролыг даван туулах чадвартай болдог ажээ. Хоёрдугаарт, удирдах ажилтныг өөр оронд томилж ажилуулснаар олон улсын мэдлэгийн хүрээг тэлж, бүтээлч, асуудлыг шийдэх, манлайллын хувьд ерөнхий чадварыг нь нэмэгдүүлдэг.

Эцэст нь, удирдах ажилтныг соёлын хувьд эрс ялгаатай оронд томилох нь ерөнхий чадвар суухад маш ач холбогдолтой байдаг ажээ. 

ҮДК-ийн татвар төлөвлөлт ба шилжих үнийн асуудалд

NTU-ын профессор "Chung Qi"-н "Tax Planning and Transfer Pricing for Multinational Enterprises" лекцийн оршил хэсгээс хийсэн тэмдэглэлийг та бүхэнд сонирхуулж байна.
Улс орон бүр өөрийн татварын тогтолцоотой байх бөгөөд улс хооронд хийсэн татварын ихэнхи гэрээ хоёр талын байдаг. АНУ-ын татварын журам нь татварын төлөгчийн татварын өглөгийг олон улсын хэлцлийн үүднээс тодорхойлдог. Гадаад улсад бүрэн болон хэсэгчлэн хийгдсэн хэлцэл нь гадаадын татварын эрх зүй ёсоор татвар төлөгчийн АНУ татварын өглөгийг тодорхойлж удирдана гэсэн үг биш юм. Гэхдээ, гадаадын эрх зүй нь АНУ-ын татварын эрх зүйн заалтыг харгалзан хэрэглэдэг. Аливаа татвар жам ёсных тул ҮДК-иуд татвараас зайлсхийх боломжгүй тул төлөвлөлт хийхдээ дотоод ба гадаад зөвлөх авдаг. Дотоод зөвлөх нь харилцагчийнхаа үйл ажиллагааны талаар мэдээлэлтэй байж, харилцагч ба гадаад зөвлөхийн хооронд шүүлтүүрийн үүрэг гүйцэтгэдэг бол, гадаад зөвлөх нь гадаад улсын хууль тогтоомжийн татварын эрх зүйн талаар мэдээлэлтэй байж, тухайн хууль тогтоомжийн татварын эрх зүйн талаар харилцагчиддаа зөвлөгөө өгдөг.
Олон улсын худалдааны үлэмж хэсэг нь компани хоорондын худалдаа байдаг. Микрософт АНУ-ын компани болов ч, АНУ дахь төв оффисоос гадаад оронд хөрөнгө оруулалт хийдэггүй. Тус компани АНУ дахь төв оффисоос гадаадад хөрөнгө оруулах эрх зүйн үүрэг байдаггүй. Тиймдээ ч, Ирланд эсвэл татварын диваажингаар дамжуулан дэлхийгээс ашгаа олон АНУ-руу татдаг гэж ярих нь их.

Дээрх бүдүүвчээс харахад давхар санхүүжилтийн гол элемент нь хүүгийн төлбөр татвар өндөр орноос татвар бага оронруу шилжихдээ ноогдол ашгийн төлбөррүү хувирдаг. Оршин суугчийн хууль тогтоомжоор гадаадын хөрөнгө оруулалтын хүүгийн суутгалыг зөвшөөрдөг. Тухайлбал, Канадыг нэрлэж болно. Эх үүсвэрийн хууль тогтоомжоор өрийн санхүүжилтийг зөвшөөрдөг бөгөөд өрөөр санхүүжих журам нь хатуу байх шаардлагагүй. Татварын диваажин охин компани хяналттай гадаад компанийн журмаас чөлөөлөгддөг. Давхар санхүүжилт дотоодын компаниудыг ялгаварлахгүй.
Улс орнууд татвар ноогдуулахдаа дэлхий даяархи буюу нутаг хальсан гэсэн хоёр тогтолцоог ашигладаг. Уг тогтолцоо ёсоор, дотоодын татвар төлөгчийн дэлхийн орлого эх үүсвэрээ үл хамааран оршин суугаа улсад татвар төлнө. Гэхдээ, олон улсын давхан татварыг бууруулах зорилгоор оршин суугаа улс нь дотоодын татвар төлөгчийн төлсөн гадаад эх үүсвэрийн орлогын татварт татварын өглөгийг бууруулах хөнгөлөлт олгодог. Австрали, Канад, Япон болон Их Британи гэх мэт улсуудад олон улсын орлогын татварын хувьд нутаг дэвсгэрийн эх үүсвэрийн тогтолцоо буюу чөлөөлөх зарим журам үйлчилдэг. Ийм журмаар дотоод татвар төлөгчийн гадаад эх үүсвэрээс олсон орлогын ихэнхи хэлбэрийг оршин суугаа улсын татвараас чөлөөлдөг. Гэхдээ газар нутгийн тогтолцоо хэрэгжүүлдэг ихэнхи орнууд оршин суугаа улсын татварын хууль тогтоомжийг бага татвартай эсвэл гадаад татварын хууль тогтоомжгүй оронд олсон идэвхигүй орлого эсвэл орлого гэх мэт гадаад эх үүсвэрийн орлогын зарим тодорхой хэлбэрүүдэд хэрэгжүүлдэг.
Нэг улс өөр улсын шүүхийн өмнө өөрийн татвар төлөгчийн эсрэг нэхэмжлэл үүсгэдэггүй. Ихэнхи орнууд гадаад хүмүүсээс дотоод эх үүсвэрийн тодорхой орлогод татвар цуглуулахдаа сул татварыг ашигладаг.
Олон улсын давхар татвар. A улсын дотоопын компани В улсад үйл ажиллагаа явуулдаг салбар оффистой гэж үзье. В улс дахь салбарын орлогод В улс В улс дахь эх үүсвэрийн дагуу татвар ноогдуулна. А улсын компанийн хуулиар А компанийн орлогод дэлхий даяархи орлогын зарчмийн дагуу дотоодын компанид орлогын татвар ноогдуулна.
Давхар татварыг бууруулах 4 арга зам байдаг.
1.А улс гадаадад олсон орлогын татвараас чөлөөлөх
2.А улс нь В улсад төлсөн орлогын татварыг бууруулж болно.
3.А улс нь А улсын татварт хамаарах цэвэр орлогыг тооцохдоо В улсыг суутгал байдлаар авч үзэх.
4.А ба В улс орлогын татварын гэрээ байгуулж болно.

Олон улсын зах зээлд нэвтрэн ороход жижиг, дунд үйлдвэрүүд хэрхэн шийдвэр гаргадаг вэ?

Олон улсын зах зээлд нэвтрэн орох сувгaa зөв сонгох нь гадаад зах зээлд гарахаар төлөвлөж буй компанийн хувьд ихээхэн чухал байдаг хэдий ч, жижиг, дунд үйлдвэрийн газруудад тохирсон шийдвэр гаргах үйл явцтай холбоотой арга, загварууд ихээхэн дутмаг байна. Нэвтрэн орох суваг гэдэг нь аливаа нэг компани бүтээгдэхүүн, технологи, хүний ур чадвар, менежмент эсвэл бусад нөөцийг гадаад зах зээлд нэвтрүүлэх үйл явц билээ. Жижиг, дунд үйлдвэрийн газрын зүгээс гадаад зах зээлд нэвтрэх шийдвэр гаргалтын өөр сувгууд нь зах зээлд анх нэвтрэн орсон болон нэвтрэн орсны дараа хэрхэн нөлөөлдөг талаар Ali Ahi, Gianpaolo Baronchelli, Olli Kuivalainen, and Mariella Piantoni нарын судлаачид судалгаа хийхэд дараах үр дүн гарчээ. 

1. Төлөвлөлтийн хувьд, жижиг дунд үйлдвэрийн газруудын гадаад зах зээлд нэвтрэх сувгийн талаарх шийдвэр гаргалт нь эхний шатанд төлөвлөлтгүй байдаг бол, нэвтрэн орсны дараах сувгaa өөрчлөхдөө илүү рациональ бөгөөд системтэй болдог. Тухайлбал D компани шийдвэр гаргалтын хувьд хариу үйлдэл үзүүлдэг төлөвт багтах бөгөөд төлөвлөлтийн хувьд рациональ бус байна. Зах зээлийн хэмжээ, соёлын хувьд ойр дөт байдал гэсэн менежментийн ойлголтоор мэдээллээ цуглуулдаг, боломжит хувилбар байдаггүй. Үзэсгэлэнгийн үеэр худалдан авагчтай уулзалт хийснээр эхлэх ба дараагаар нь их дэлгүүрүүдэд шууд борлуулалт хийнэ хэмээн D компанийн менежер Арабын нэгдсэн эмиратын талаар нь хэлж байна. Нэвтрэн орсны дараа түнш нь компанитай холбоо барьж, хамтарсан үйлдвэр байгуулахад бэлэн болдог. А, С ба Е компаниуд нь шийдвэр гаргалтын хувьд өсөн нэмэгдэх гэсэн ангилалд орoх бөгөөд хязгаарлалттай хэдий ч, төлөвлөлтийн үйл явцыг харж болохоор байна. Юуны өмнө эдгээр компаниуд зах зээлээ судалдаг бөгөөд боломжийг олж харвал зах зээлд экспорт гэх мэт нөөц бага шаарддаг  сувгaaр нэвтэрдэг. Хязгаарлагдмал төлөвлөлт ба шинжилгээгээр 3 компани хувиарлан борлуулагчидтай гэрээ хийх замаар өөр зах зээлүүдэд нэвтрэн орох шийдвэр гаргасан. Тиймээс, хэрэглэгчид, хувиарлан борлуулагчидаар дамжуулан зах зээлээс холбогдох мэдээлэл цуглуулан бүрэн эзэмшлийн компани байгуулахад хүчин чармайлтаа төвлөрүүлж, улмаар зах зээлд бүтээгдэхүүнээ борлуулж чадна гэсэн итгэлтэй болдог. F компаниуд нь төлөвлөлтийн хувьд илүү рациональ бөгөөд зах зээлийн судалгааг эхлээд хийн, хувиарлан борлуулагчидтай түншлэх замаар зах зээлд нэвтрэн ороод хэдэн жил үйл ажиллагаагаа явуулсны дараа тухайн зах зээлд аль хувлбар хамгийн сайн тохирохыг олж чаддаг. Нөөц бага шаардах үед менежер шийдвэр гаргадаг бол нөөц их шаардах үед гүйцэтгэх захирал нь менежерийг охин компанийг удирдахад сонголт хийдэг. В компани хамгийн рациональ компани байсан. Дээрх жишээнээс харахад жижиг дунд үйлдвэрийн газруудын төлөвлөлтийн хандлага нь нэвтрэн орох хэлбэрүүдэд шинжилгээ хийн, шийдвэр гаргалтын шалгуурыг тооцоолж үзэж байсан. Иймээс төлөвлөлтийн хандлага нь нэвтрэн орсны дараах төлөвийг сонгоход нөлөөлж байсан учраас шийдвэр гаргалтын төлөв нь рациональ бол нэвтрэн оролтын дараах төлөвлөлтийн арга нь илүү рациональ байсан.
2. Арга замын хувьд, олон улсын зах зээлд дэхь туршлага нь компаниудад шийдвэр гаргалтын илүү рациональ аргыг хөгжүүлэхэд дөхөмтэй болсон. Илүү рациональ шийдвэр гаргадаг жижиг дунд үйлдвэрийн газрууд нь нэвтрэн орох сонголтоосоо суралцах замаар туршлага хуримтлуулсан учраас нэвтрэн орсны дараах хувилбаруудаас сонголт хийх боломжтой болдог тул урт хугацаанд шийдвэр гаргалтаа өөрчлөх хандлагатай байдаг.
3. Хугацааны хувьд рациональ бус шийдвэр гаргагч нь мэдээллийг богино ба дунд хугацааны хөрөнгө оруулалтын өнцгөөс боловсруулж байсан. Жишээ нь компани D зах зээлийн хэмжээ ба Итальд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг харгалзан үзэж байсан тул нэвтрэн оролтын дараа ч хүчин чармайлт бага шаарддаг төлөвийг сонгосон хэвээр байсан. С компанийн хувьд рациональ байдал давамгайлж байсан учир төлөвлөлт нь урт хугацаатай байсан. Тухайлбал, Оросын зах зээл ойрын жилүүдэд 10 дахин томорч болзошгүй гэж үзсэн учраас борлуулалтын охин компаниараа дамжуулан хүчин чармайлтаа нэмэгдүүлэхээр шийдвэрлэж байсан. Илүү рациональ шийдвэр гаргадаг компаниуд ирээдүйн үйл ажиллагаа ба зах зээлийн хөгжлийн хандлагадаа урт хугацаагаар төлөвлөдөг байжээ.